Hoe is het vandaag gesteld met de globale belastingontduiking en -ontwijking door superrijken en multinationals? Deze vraag stond centraal is het recent verschenen Global Tax Evasion Report. De studie werd opgemaakt door het EU Tax Observatory, een aan de EU gelieerde onderzoeksgroep. Meer dan honderd wetenschappers werkten mee aan het rapport.

De voornaamste conclusies zijn als volgt:

• Sinds de automatische en internationale uitwisseling van bankgegevens – een maatregel die werd ingevoerd in 2017 en vandaag door meer dan honderd landen wordt toegepast – is de illegale offshore belastingontduiking sterk afgenomen. Dit toont aan dat politieke beslissingen en internationale akkoorden wel degelijk een verschil kunnen maken.
• Toch betalen multinationals en superrijken – in verhouding tot hun inkomen – vandaag nog altijd veel minder belastingen dan gewone mensen zoals jij en ik. Er wordt nog steeds op grote schaal gebruik gemaakt van allerlei (al dan niet legale) financiële constructies om belastingen te ontwijken. In 2022 werd maar liefst 1 biljoen dollar (= 1.000 miljard dollar) verschoven naar belastingparadijzen. Dat is 35% van alle winsten die multinationale bedrijven boeken buiten het land van hun hoofdzetel. Daardoor lopen overheden 10% van de wereldwijd geinde vennootschapsbelasting mis. Tot op vandaag worden er te weinig serieuze pogingen gedaan om dat probleem aan te pakken. Opvallende vaststelling: Amerikaanse multinationals zijn verantwoordelijk voor 40% van deze globale belastingontduiking (andere landen en regio’s – ook de EU – zijn daar het slachtoffer van).

Nochtans is het aanpakken van belastingontduiking cruciaal, bv. om armoede en klimaatverandering te kunnen bestrijden, zorg, onderwijs en openbaar vervoer te voorzien, enzovoort. Daarom is de beslissing door meer dan 140 landen (ook de EU) om vanaf 1 januari 2024 een minimumbelasting voor multinationals van minstens 15% in te voeren een goede zaak. Het is de allereerste keer dat op internationaal niveau een ondergrens wordt vastgelegd voor belastingen die bedrijven moeten betalen. Minder positief is dat deze maatregel – goedgekeurd in 2021 – ondertussen op verschillende manieren werd uitgehold, waardoor de verhoopte opbrengst een pak lager dreigt uit te vallen (137 miljard dollar i.p.v. 270 miljard dollar). In de studie wordt daarom gepleit voor een versterkte wereldwijde minimumbelasting, vrij van achterpoortjes.

Een tweede belangrijke suggestie in de studie is de invoering van een wereldwijde minimumbelasting voor miljardairs, gelijk aan 2% van hun vermogen. Vandaag betaalt deze groep mensen nooit meer dan 0,5% belastingen op hun totale vermogen. Door een minimumbelasting van 2%, zouden 3.000 miljardairs elk jaar 250 miljard dollar extra belastingen betalen. Dat is zeker haalbaar als je weet dat hun vermogen sinds 1995 elk jaar met 7% is gestegen (gecorrigeerd voor inflatie).

De strijd voor globale fiscale rechtvaardigheid is nog lang niet gestreden. Ze toont ook aan dat belastingontduiking geen onvermijdelijke natuurwet is, maar een politieke keuze. Als landen samenwerken en afspraken maken om te zorgen dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen, dan is veel mogelijk.